Wat is hypnose?

Hypnose: een woord dat vele associaties kan oproepen. Hypnose is niets meer of minder dan een bijzondere bewustzijnstoestand, die kan worden omschreven als ‘een bewustzijnstoestand met een meer verengde (gefocuste) aandacht en verminderde omgevingsbewustzijn (absorptie), verder gekenmerkt door een stijging in het vermogen om (‘automatisch’) op een suggestie te reageren (verhoogde suggestibiliteit)[1]. In tegenstelling tot wat het woord suggereert (hypnos is Grieks woord voor slaap), is iemand in hypnose wakker, en heel geconcentreerd.

De hypnotische bewustzijnstoestand, kort gezegd ‘in hypnose zijn’, is een toestand van geconcentreerde aandacht, waardoor men zich losmaakt van de uitwendige omgeving en opgaat in een innerlijke wereld. In deze toestand kunnen veel mensen, afhankelijk van diverse factoren, tot op zekere en ook individueel variërende hoogte hun lichamelijke ervaringen, gedrag, zelfbeeld, en emotionele reactiepatronen veranderen[2]. 

Toepassing van hypnose in de geneeskunde (tandheelkunde, geestelijke gezondheidszorg) gaat terug tot de 18e eeuw. Tegenwoordig is toepassing van specifieke gesprekstechniek met gebruik van (zelf-) hypnose bij de behandeling van conversie voldoende wetenschappelijk onderbouwd. Onderzoek met o.a. ‘functional imaging’ (fMRI) geeft nieuwe inzichten in de neurofysiologische achtergrond van hypnose[3]. Kennis van het neurofysiologische verschijnsel ‘hypnose’ geeft een verdieping in inzicht in communicatie en ‘placebo’ en ‘nocebo’ effecten. Kennis van hypnose draagt bij tot een effectievere communicatie, in het effectiever geruststellen en het verminderen van weerstand bij de patiënt of cliënt. 

Als placebo wordt gedefinieerd als een behandeling met een inactief preparaat waarbij een effect wordt gesuggereerd, dan is hypnose te definiëren als een behandeling op basis van een openlijke suggestie binnen de context van een gecreëerde bewustzijnstoestand. Bij het expliciet toepassen van hypnose wordt mede gebruikgemaakt van het element ‘verwachting’, dat bekend is van het placebo-effect. Bij diepere hypnose wordt gebruikgemaakt van andere door de hersenen gemedieerde mechanismen, zoals dissociatie van gevoel. Diepere hypnose kan bijvoorbeeld worden ingezet om pijn te verminderen, maar ook andere ‘emoties’ zoals extreme angsten bij patiënten met een posttraumatische stressstoornis. 

Hypnose is derhalve helemaal geen opzienbarend verschijnsel. Het maakt gebruik van ontspanningstechnieken en het voorstellingsvermogen, vergelijkbaar met een dagdroom of een fantasie. De therapeut faciliteert de cliënt in het ontdekken en gebruiken van dit eigen vermogen. Hypnose toepassingen zijn vanuit dit gezichtspunt dus altijd positief psychologische therapieën, waarbij eigen vermogens tot verandering worden gestimuleerd.

Wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat hypnose een neurobiologisch te onderkennen substraat is en, indien op juiste wijze ingezet, een krachtig middel is in therapieën en bij hulpverlening. In de gastro-enterologie wordt de psychotherapeutische hypnosebehandeling van het prikkelbare darmsyndroom tot de meest effectieve behandelopties gerekend, met ook goede langetermijnresultaten[4].  Een andere bekende toepassing is het sterk reduceren van acute pijn bij een kleine ingreep met gebruik van de juiste suggesties bij een hiertoe ontvankelijk gemaakte, gemotiveerde patiënt[5]. Hypnotherapie, het specifiek en expliciet gebruik van suggestie door het creëren van een hypnotische bewustzijnstoestand, is hiervan de overtreffende trap. Een voorbeeld hiervan is het verrichten van chirurgische ingrepen onder gesuggereerde anesthesie – opereren onder hypnose –, te beschouwen als de oudste vorm van effectieve psychotherapie in de geneeskunde.

“Elke hypnose is een zelfhypnose” is een bekende uitspraak en zeker waar. Als je ‘onder hypnose’ gaat, heb je daar zelf de regie over en die regie houd je ook.

‘Klinische hypnose’

Klinische hypnose is het toepassen dan wel werken met hypnose in de medisch geneeskundige, de tandheelkundige en de psychotherapeutische praktijk, ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Het gebruik van hypnose als therapeutische aanvulling op het medisch en psychotherapeutisch werk is onder meer geschikt voor het bereiken van een betere angst-, stress- en pijncoping. Ook in andere takken van de gezondheidszorg, zoals specifiek verpleegkundige handelingen of de fysiotherapie, is kennis van, en toepassing van hypnose en hypnotische technieken een nuttige aanvulling.

De waarde van hypnose bij pijnmanagement, de behandeling van prikkelbare darmsyndroom, en psychische aandoeningen als conversiestoornis, posttraumatische stoornis is inmiddels onomstreden. Onderzoek toont eveneens aan dat hypnose bepaalde lichamelijke en psychische processen gunstig beïnvloedt.

[1] zie o.a. Wolf TG, Faerber KA, Rummel C, Halsband U, Campus G. Functional Changes in Brain Activity Using Hypnosis: A Systematic Review. Brain Sci. 2022 Jan 13;12(1):108. doi: 10.3390/brainsci12010108. PMID: 35053851; PMCID: PMC8773773.

[2] Timmermann C, Bauer PR, Gosseries O, Vanhaudenhuyse A, Vollenweider F, Laureys S, Singer T; Mind and Life Europe (MLE) ENCECON Research Group; Antonova E, Lutz A. A neurophenomenological approach to non-ordinary states of consciousness: hypnosis, meditation, and psychedelics. Trends Cogn Sci. 2023 Feb;27(2):139-159. doi: 10.1016/j.tics.2022.11.006. Epub 2022 Dec 22. PMID: 36566091.

[3] Vanhaudenhuyse A, Laureys S, Faymonville ME. Neurophysiology of hypnosis. Neurophysiol Clin. 2014 Oct;44(4):343-53. doi: 10.1016/j.neucli.2013.09.006. Epub 2013 Oct 29. PMID: 25306075.

[4] Palsson OS, Ballou S. Hypnosis and Cognitive Behavioral Therapies for the Management of Gastrointestinal Disorders. Curr Gastroenterol Rep. 2020 Jun 3;22(7):31. doi: 10.1007/s11894-020-00769-z. PMID: 32495233.

Krouwel M, Farley A, Greenfield S, Ismail T, Jolly K. Systematic review, meta-analysis with subgroup analysis of hypnotherapy for irritable bowel syndrome, effect of intervention characteristics. Complement Ther Med. 2021 Mar;57:102672. doi: 10.1016/j.ctim.2021.102672. Epub 2021 Jan 27. PMID: 33508441.

[5] Moss D, Willmarth E. Hypnosis, anesthesia, pain management, and preparation for medical procedures. Ann Palliat Med. 2019 Sep;8(4):498-503. doi: 10.21037/apm.2019.07.01. Epub 2019 Jul 22. PMID: 31431022.